Z największą przyjemnością przedstawiamy Pierwszy Przewodnik po Częstochowie i Okolicy z 40-ma ilustracyami planem miasta Częstochowy i Mapą Okolic wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z 1909 roku. Informujemy, że Redakcja Serwisu celowo zmieniła kolejność oraz składnie poszczególnych, przypadkowych zdaÒ dlatego prosimy o nie kopiowanie poniższych informacji. _____________________________________________________________________
Kopiowanie, reprodukowanie oraz wykorzystywanie tekstów w całości (bądź ich fragmentów) w innych mediach, bez uprzedniej, pisemnej zgody jest surowo zabronione. Nie bierzemy odpowiedzialności za zamieszczone przez nas informacje oraz za decyzje i konsekwencje jakie Odwiedzjący podejmą na ich podstawie. Na podstawie dostępnej literatury oraz artykułów zamieszczonych na łamach częstochowskich dzienników powstał dział historii Częstochowy, w którym przedstawione zostały najważniejsze i najbardziej istotne wydarzenia. Mamy nadzieję, że nasz serwis jest dobrym niezależnym ºródłem wielu informacji i będzie stanowił kompendium wiedzy o Częstochowie dla wszystkich internautów. Ostatnia modyfikacja: 2013.09
Osada, niegdyś miasto Krzepice, leży w powiecie Częstochowskim nad rzeką Liswartą, dopływem Warty, przy trakcie częstochowsko- wieluÒskim, w odległości 32 wiorst od Częstochowy i 34 wiorst od Wielunia. Krzepice liczą obecnie 4,000 stałch mieszkaÒców (2,300 chrześcijan i 1,700 żydów). ChrześcijaÒska ludność Krzepic zajmuje się przeważnie rolnictwem i przygodnym handlem (zwłaszcza nierogacizną); jest również trochę rzemieślników, niezorganizowanych zresztą w cechy. Ludność żydowska uprawia głównie handel, który jest dość ożywiony i na zewnątrz wyraża się licznemi jak na Krzepice sklepami. Częste jarmarki (co dwa tygodnie), ludna i obszerna okolica usprawiedliwiają jednak ich istnieje. Jest również kilka sklepów chrześcijaÒskich. Z zakładów przemysłowych funkcyonują w Krzepicach: młyn wodny, tartak parowy, niciarnia, cegielnia i fabryka wody sodowej. Pod względem wyglądu zewnętrznego Krzepice przedstawijaą się nieºle, zwłaszcza po ostatnim pożarze, gdy na miejscu spalonych stanęły większe i ozdobniejsze murowane domki. Główniejsze ulice są brukowane. Krzepice posiadają pocztę i telegraf, a prócz tego telefon łączy je z komorą Podłęże. Osada jest również siedliskiem urzędu gminnego i sądu. Pod względem życia społecznego i oświaty jest znacznie gorzej. Isnieją bowiem tylko dwie jednoklasowe szkoły gminne, z których żadna nie mieści więcej niż 60 uczniów. Przed kilku laty, w czasie ruchu wolnościowego zaczął się tu dość ożywiony ruch społeczny i oświatowy. Miejscowe koło Macierzy Szkolnej założyło szkołę, czytelnię i bibliotekę, ale z zamknięciem tej instytucyi wszystko to upadłow. Z instytucyi społecznych utzrymywały się tylko: straż ogniowa i teatr. Straż ogniowa powstała przed trzema laty, również od tego czasu datuje się istnienie budynku teatralnego, skromnego ale dość wygodnego. W teatrze popisują się z niezłem powodzeniem amatorowie, dając 6- 8 przedstawieÒ w ciągu roku. Skromne dziś miasteczko miało niegdyś śwfetniejszą dolę. Data założenia Krzepic nie jest znana. Wiadomo tylko, że Kazimierz Wielki wzniósł tutaj w 1364 r. murowany zamek warowny zamiast dawnego drewnianego grodu. Prawdopodobnie wskutek bliskiego położenia nad granicą śląską istniał tu oddawna gród warowny, stąd nawet wyprowadzają nazwę Krzepic od wyrazu "krzepić- wzmocnić" jako miejsce warowne (locus munitus). Gród był wzniesiony na bagniskach, otaczających rzekę Liswartę, na sztucznem usypisku. Około grodu zaś gromadziła się ludność okoliczna.- Tak było do Kazimierza Wielkiego, ten król dopiero wymurował zamek obronny na miejsce grodu a same Krzepice podniósł do godności miasta, fundując w niem kościół parafialny w 1357 r. Po śmierci Kazimierza Ludwik król polski i węgierski nadaje Krzepice z okolicznemi grodami Władysławowi ks. Opolskiemu i dopiero Jagiełło w 1369 r. przyłącza je z powrotem do korony. Póºniejsi królowie nadają miastu liczne przywileje, wkutek czego miasto wzrasta i w połowie XVII w. należy do najludniejszych miast w całej okolicy, jest dobrze zabudowane i przemysłowe. Szczególniej stanęły tutejsze kuºnice, już pod r. 1476 wspomniane. W pierwszych latach XVII w. wyrabiano w kuºnicach krzepickich działa, lano kule, była fabryka drutu, co wszystko póºniej zniknęło bez śladu.
Najważniejsze wspomnienia historyczne Krzepic łączą się z zamkiem. Kazimierz W. przebywał często w wystawionym przez siebie zamku, jak również i inni póºniejsi królowie oraz członkowie ich rodzin. Kiedy Izabella Jagiellonka, wdowa po Janie Zapolskim, przymuszona była szukać schronienia na ziemi rodzinnej wraz z synem Janem Zygmuntem, oddany jej był w r. 1552 wraz z innemi miastami zamek tutejszy w posiadłość i na mieszkanie. Tutaj odwiedzał ją często Zygmunt August, bawiąc na zamku przez kilka dni. Tu również Marcin Zborowski, wojewoda kaliski zatrzymał w r. 1556 królowę Bonę, wyjeżdżającą do Włoch z ogromnemi skarbami. Tu Maksymilian, arcyksiążę rakuski, ubiegający się z Zygmuntem III- cim o koronę polską, obrał głównie stanowisko, lecz widząc niepodobieÒstwo utrzymania się przed nadchodzącym Janem Zamoyskim wyszedł stąd 13 stycznia 1588 r. Tutaj bawił przez parę dni we wrześniu 1616 r. Zygmunt III- ci z królową Konstancyą. W dziejach warowni krzepickiej upamiętnił się starosta Mikołaj Wolski na początku XVII w. Starosta ten, znany ze swego zamiłowania do budownictwa, rozszerzył zamek krzepicki, obmurował go obronnym murem i założył obszerny ogród owocowy. Po śmierci Wolskiego warownia podupadła znowu i była wraz z miastem przez Szwedów zdobyta i spalona. Naprawiono jednak wkrótce zamek krzepicki, tak że pod koniec XVII w. Verdum, zwiedzając Krzepice, znalazł w mieście dwa kościoły: jeden parafialny i drugi szpitalny św. Stanisława i zamek o kilkaset kroków od miasta doskonale ufortyfikowany fosami, wałami, formalnemi basztami; było wtedy na zamku 24 dział. Zamek dotrwał w całości do czasów Augusta II- go, pod którego panowaniem coraz bardziej do ruiny chylić się począł, a za Stanisława Augusta już nie był w stanie mieszkalnym. Opustoszałe mury stały aż do upadku kraju, poczem rząd pruski, odebrawszy na skarb starostwo krzepickie, zburzenie ich zarządził. Baszta i część murów przetrwały do ostatnich czasów, dziś jeszcze starsi mieszkaÒcy Krzepic pamiętają basztę w całości; obecnie są tylko niewielkie ślady po dawnym zamku, jak to widać na załączonej rycinie. Pod względem administracyjnym Krzepice należały do królewszczyzn. Starostwo krzepickie, zajmujące prawie 1/3 część dzisiejszego powiatu Częstochowskiego (do starostwa należało miasto Kłobuck i dwadzieścia kilka okolicznych wsi), zaliczało się do województwa krakowskiego i do powiatu lelowskiego. Na mocy uchwały sejmowej z 1658 roku oddzielono część tego starostwa z miestem Kłobuckiem i oddano klasztorowi Jasnogórskiemu.
Kościół w Krzepicach, fundowany, jak już wpominaliśmy, przez Kazimierza Wielkiego, jest pod wezwaniem św. Jakóba apostoła. Od roku 1446 aż do 1809 Krzepice były parafią zakonną, zarządzaną przez kanoników LateraÒskich. Pierwszy styl budowli kościoła gotycki został zatracony z powodu licznych pożarów i niezbędnych wskutek tego przeróbek. Dziś zasługują na uwagę bardzo ładne oddrzwia, oraz świecznik z rogów jelenich, imponujący swoim kształtem i rozmiarami. Oprócz kościoła parafialnego istniał jeszcze w Krzepicach drugi kościół pod wezwaniem św. Stanisława, dzisiaj niema już nawet jego śladów. Okolice Krzepic z dawien dawna słyną z bogactw mineralnych, dotychczas należycie nie eksploatowanych. Na pierwszem miejscu należy postawić obfite pokłady rudy żelaznej. Wspominaliśmy już o dawnych kuºniach w okolicy Krzepic. W początkach ubiegłego wieku powstały wielkie piece dla przetapiania rudy w Pankach i w Starej Kuºnicy, które były czynne przez kilkadziesiąt lat. Brak komunikacyi dogodnej, taniego węgla, wreszcie konkurencya rudy donieckiej zabiły ten przemysł. Piec w Pankach nie funkcyonuje już od dwudziestu kilku lat, w Starej Kuºnicy dopiero przed trzema laty uległ rozbiórce. To też istniejące kopalnie poupadały, a są czynne tylko leżące na samem pograniczu pruskiem (Podłęże, Przystajnia, Kuºnica), zkąd wywożą rudę w znacznej ilości zagranicę. Prócz rudy okolice Krzepic zawierają dość obfite pokłady wapienia (Parzymiechy), kamienia budulcowego (Opatów, Podłęże), gliny (cegielnia w Parzymiechach, Lipcu). Okolice Krzepic jako obfitujące w bieżącą wodę i rozległe jeszcze lasy (przeważnie rządowe: Zwierzyniec, Dąbrowa, KamiÒsk) posiadają jeszcze liczne młyny wodne (Podłęże, Kuºnica, Starokrzepice, Kostrzyna, Danków i inne) i tartaki (Kostrzyna, Krzepice, Danków). Prócz tego istnieją w okolicy dwie gorzelnie (Parzymiechy, Lipie) i fabryka koronek i haftów w Truskolasach. Mało urodzajna gleba i brak wielkiego przemysłu w okolicy zmusza ludność do szukania zarobku w Prusach. Wychodztwo sezonowe jest silnie rozwinięte. Przynajmniej 1/3 część ludności udaje się na 7 miesięczną wędrówkę do Prus za zarobkiem. Zarabiają przecięciowo 150- 200 rb. Za sezon na osobę.
