Z największą przyjemnością przedstawiamy Pierwszy Przewodnik po Częstochowie i Okolicy z 40-ma ilustracyami planem miasta Częstochowy i Mapą Okolic wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z 1909 roku. Informujemy, że Redakcja Serwisu celowo zmieniła kolejność oraz składnie poszczególnych, przypadkowych zdaÒ dlatego prosimy o nie kopiowanie poniższych informacji. _____________________________________________________________________
Kopiowanie, reprodukowanie oraz wykorzystywanie tekstów w całości (bądź ich fragmentów) w innych mediach, bez uprzedniej, pisemnej zgody jest surowo zabronione. Nie bierzemy odpowiedzialności za zamieszczone przez nas informacje oraz za decyzje i konsekwencje jakie Odwiedzjący podejmą na ich podstawie. Na podstawie dostępnej literatury oraz artykułów zamieszczonych na łamach częstochowskich dzienników powstał dział historii Częstochowy, w którym przedstawione zostały najważniejsze i najbardziej istotne wydarzenia. Mamy nadzieję, że nasz serwis jest dobrym niezależnym ºródłem wielu informacji i będzie stanowił kompendium wiedzy o Częstochowie dla wszystkich internautów. Ostatnia modyfikacja: 2013.09
RYS HISTORYCZNY Historya Częstochowy- to głównie historya Jasnej Góry; tej zaś w krótkim zarysie podać nie można, gdyż jest tak ściśle związana z dziejami całej Polski, przynajmniej w dwóch ostatnich wiekach jej niezależności, że mimowoli musielibyśmy wkroczyć w ogólny bieg wypadków historycznych, na co znowu rozmiary Przewodnika nie pozwalają. To też nie kusząc się o całokształt dziejów, podajemy tu trzy krótkie szkice traktujące 1) o pielgrzymkach królów polskich do Jasnej Góry, 2) o rozwoju historycznym miasta, 3) o twierdzy Jasnogórskiej. II. Rys Historyczny rozwoju miasta Częstochowy Częstochowa powstała z połączenia dwóch odrębnych osad: miasteczka Starej Częstochowy, położonego nad rzeką Wartą, w ziemi małopolskiej, w dawnym powiecie lelowskim województwa krakowskiego, oraz wioski Częstochówki, umieszczonej u podnóża Jasnej Góry. Kto i kiedy założył to miasteczko, jakie były pierwsze jego dzieje, wobec braku jakichkolwiek świadectw historycznych wiedzieć nie możemy. Chlebowski jednak zwraca bardzo słusznie uwagę, że już sama nazwa Częstochowy stanowi poważną wskazówkę jej czysto słowiaÒskiego, daleko w zamierzchłą przeszłość sięgającego pochodzenia. Prawdopodobnie osada tutejsza była niegdyś własnością Częstocha, a założoną została w tych czasach, kiedy topografia ziem słowiaÒskich wiązała się jeszcze najściślej z kwitnącym podówczas wszechwładnie ustrojem rodowym społeczeÒstwa. Pierwszą historyczną wzmiankę o naszem mieście spotykamy w 1377 r., gdy król Ludwik węgierski obdarował swego ulubieÒca, Władysława ks. Opolskiego, ziemią WieluÒską wraz ze starostwem OlsztyÒskiem, w obrębie którego leżała również i Częstochowa. W 1382 r. ks Opolski ufundował klasztor Jasnogórski i osobnym przywilejem nie tylko przeznaczył mu na własność wsi Częstochówkę i Kawodrzę, ale w dodatku zapewnił mu dochody na dziesięcinach płaconych z czynszów miejskich i z młynów miasteczka Częstochowy. Od tej pory dzieje Częstochówki wiążą się jak najściślej z dziejami samego klasztoru Jasnogórskiego. MieszkaÒcy tej osady, podobnie jak to bywało zwykle w dobrach duchownych, uwolnieni zostali przywilejem fundacyjnym od wszelkich powinności i wypraw wojennych, od ciężarów publicznych z wyjątkiem bardzo niewielkich stosunkowo opłat, składanych na rzecz panującego księcia. Stara Częstochowa jednak nie pozostawała długo w rękach Opolczyka, bo już Władysław Jagiełło odebrał ambitnemu cudzoziemcowi wszystkie obszerne dobra na granicy ślązkiej i wcielił je z powrotem do Korony. Wiek XV zaznaczył się w dziejach Częstochowy częstemi rabunkowymi najazdami wojsk cudzoziemskich, przeciągających w pobliżu. Hussyci czescy, zamieszkujący licznie pograniczne ślązkie miasteczka, wojska najemne Jerzego z Podiebradu, zwabione sławą niezmiernych bogactw klasztoru, pustoszyły nieraz miasto Częstochowę i okoliczne wsi klasztorne. Kazimierz JagielloÒczyk, który po stronie czechów brał udział w walce przeciw Maciejowi, królowi węgierskiemu, niejednokrotnie odwiedzał okolice Częstochowy, zbierając tu pospolite ruszenie, aby następnie wkroczyć stąd w ziemię ślązką i opanować Wrocław. Te wszystkie zamieszki wojenne tamowały swobodny wzrost i pomyślny rozwój miasta i powodowały, że na przeciąg długich lat pozostało ono zawsze tylko nie znaczącą, ubogą osadą o charakterze wybitnie rolniczym. Dopiero dzięki zabiegom Zygmunta JagielloÒczyka, księcia na Głogowie i Opawie, Częstochowa zaczęła cokolwiek podnosić się ze swego pierwotnego stanu zastoju i upadku. Za jego wstawiennictwem król Aleksander w 1502 r. nadał mieszkaÒcom Częstochowy wszelkie swobody miejskie na mocy prawa magdeburskiego, a w dwa lata póºniej pozwolił im w celu ożywienia stosunków handlowych zbudować most na Warcie i pobierać myto od każdego wozu z towarami. Lustracya z 1564 r. podaje nam dokładnie stan miasta, który nastąpił bezpośrednio po tych zarządzeniach. W Częstochowie było wtedy: domów 218, jatek rzeºniczych 14, piekarzy 19, szewców 23, palących gorzałkę 9, garncarzy 10. Jarmarków rocznie odbywało się 4. W razie pospolitego ruszenia miasto obowiązane było wyprawić wóz wojenny należycie zaopatrzony. W XVI wieku życie ówczesnej Polski omijało starannie Częstochowę. Dopiero w 1620 r. odbył się w jej murach zjazd Zygmunta III z arcyksięciem Karolem, biskupem wrocławskim. Wtedy to zapadła uchwała, na mocy której król Polski zmuszony był wysłać na pomoc cesarzowi, nękanemu wojną trzydziestoletnią, słynne w historyi zastępy Lisowczyków. W 1652 r. bandy rozbójnicze złupiły i podpaliły Częstochowę, która do szczętu prawie zgorzała. Niezadługo, bo zaledwie w kilka lat póºniej, w czasie wojny szwedzkiej, Częstochowa, wyniszczona długotrwałem oblężeniem twierdzy Jasnogórskiej, podupadła ostatecznie. Lustracya z 1664 r. świadczy o tem aż nadto dowodnie: domów w Częstochowie było wtedy 156, piekarÒ cechowych 10, sukienników 4, krawców 2, kowal 1, kuśnierzy 2, szewców 12, bednarzy 3, miecznik i kotlarz, a gorzałkę palących 20. W rok potem nowa, sroższa jeszcze klęska spadła na Częstochowę i jej okolice. Lubomirski, ówczesny starosta OlsztyÒski, wystąpił przeciwko królowi i na czele zbuntowanych wojsk związkowych rozłożył się obozem pod Częstochową. W ślad za nim przybyły tam również i wojska królewskie. Bitwa wywiązała się nagle wskutek nieprzyjaznego spotkania podjazdów, plądrujących po mieście, w chwili, gdy rokoszanie przeprawiali się jeszcze przez Wartę. Zręczny manewr tylnej straży jednak nietylko ocalił związkowych, ale jeszcze przygotował im świetne zwycięstwo. Spłoszone chorągwie litewskie wojska królewskiego daremnie chroniły się w rozsypce pod zamknięte szczelnie na znak neutralności bramy klasztoru. 1300 królewskich legło na placu boju, reszta wraz z swymi dowódcami pozostała w niewoli. W początkach XVIII wieku dzieje Częstochowy streszczają się w częstych aczkolwiek bezskutecznych próbach opanowania twierdzy Jasnogórskiej. Bezustanne utarczki i gonitwy wojsk szwedzkich i saskich stawały się ºródłem nieznośnego ucisku dla miasta, które musiało się im nieraz sowicie opłacać. August II, z wdzięczności dla wiernego sobie zawsze klasztoru, wyniósł w 1717 r. na stopieÒ miasta skromną osadę u stóp Jasnej Góry, do niedawna jeszcze wsią Częstochówką znaną. W czasie konfederacyi dzikowskiej zajęły Częstochowę wojska rosyjskie, lecz niebawem ustąpiły znów miejsca zastępom austryackim. Częstochowa w koÒcu XVII w. była ostatnią placówką konfederatów barskich; tutaj pod jej murami stoczono ostatni bój, po którym forteca musiała bezwzględnie kapitulować. Ostateczny rozbiór Polski w 1795 r. oddał miasto w ręce Prusaków. Rządy ich jednak w tej części kraju nie trwały zbyt długo, bo już w 1806 r. odebrały ją wojska Ks. Warszawskiego. Kongres wiedeÒski wreszcie, zamykając długi i niespokojny w dziejach Polski okres rozbiorowy, włączył Częstochowę ostatecznie do granic zaboru rosyjskiego. W 1826 r. oba miasta dotychczas odrębne: Stara i Nowa Częstochowa utworzyły jedną całość, lecz fakt ten bynajmiej przez długie jeszcze lata nie wpłynął na szybszy ich wzrost i rozwój. Częstochowa została włączona do powiatu WieluÒskiego i w 1827 r. liczyła tylko 5000 mieszkaÒców. W r. 1860 liczono w niej 9000 mieszkaÒców. Z nowym podziałem administracyjnym kraju, w r. 1867 Częstochowę odłączono od powiatu WieluÒskiego i utworzono nowy powiat Częstochowski. Ale i to na razie nie wpłynęło wiele na rozwój miasta. Dopiero wojna rosyjsko- turecka i wynikający stąd upadek kursu pieniędzy obudził ruch przemysłowy, który wpłynął w stopniu bardzo wysokim na wzrost miasta. Już w 1882 r. liczono w Częstochowie 18,000 ludności, a w dwadzieścia lat póºniej przeszło 50,000. Dziś Częstochowa liczy przeszło 70,000 ludności będąc jednym z najważniejszych przemysłowych ognisk kraju naszego.