Z największą przyjemnością przedstawiamy Pierwszy Przewodnik po Częstochowie i Okolicy z 40-ma ilustracyami planem miasta Częstochowy i Mapą Okolic wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z 1909 roku. Informujemy, że Redakcja Serwisu celowo zmieniła kolejność oraz składnie poszczególnych, przypadkowych zdaÒ dlatego prosimy o nie kopiowanie poniższych informacji. _____________________________________________________________________
Kopiowanie, reprodukowanie oraz wykorzystywanie tekstów w całości (bądź ich fragmentów) w innych mediach, bez uprzedniej, pisemnej zgody jest surowo zabronione. Nie bierzemy odpowiedzialności za zamieszczone przez nas informacje oraz za decyzje i konsekwencje jakie Odwiedzjący podejmą na ich podstawie. Na podstawie dostępnej literatury oraz artykułów zamieszczonych na łamach częstochowskich dzienników powstał dział historii Częstochowy, w którym przedstawione zostały najważniejsze i najbardziej istotne wydarzenia. Mamy nadzieję, że nasz serwis jest dobrym niezależnym ºródłem wielu informacji i będzie stanowił kompendium wiedzy o Częstochowie dla wszystkich internautów. Ostatnia modyfikacja: 2013.09
Kruszyna, wieś położona o trzy mile od Częstochowy, dziewięć wiorst od stacyi D. ż. W.- W. Kłomnice, własność książąt Lubomirskich. Na początku XVII wieku Kruszyna należała do Kacpra Denhoffa herbu Dzik, ożenionego z ks. Eufemią Radziwiłłówną; staraniem tego właściciela zbudowano w Kruszynie kościół w stylu odrodzenia, konsekrowany przez brata Kacpra, Jerzego Denhoffa, biskupa przemyskiego- i pałac w postaci obronnego zamku.
W kościele na uwagę zasługują ornaty z XVII- go stulecia, dzwony z herbami Denhoffów, wielki dzwon Kacper i lampierz srebrny, dar tychże. Ołtarz wielki, dwa boczne, ambona tudzież konfesyonał, rzeºbione przez francuza Dubois, póºniejszego kanclerza Denhoffów. Na bramie kościelnej widnieje postać Chrystusa niosącego krzyż, rzeºby Marconiego, fundowana przez A. Hr. Zamoyskiego dla kościoła św. Krzyża w Warszawie, a następnie przeniesiona do Kruszyny staraniem ks. Lubomirskiego. Legenda ludowa a wielce prawdopodobna niesie, że ów Kacper Denhoff, sprzeciwiając się małżeÒstwu syna swego z córką biednego dzierżawcy sąsiednich Bogusławic, podczas nieobecności syna, kazał dwór dzierżawcy spalić, przyczem spłonęły mieszkaÒcy jego wraz z narzeczoną młodego dziedzica; ten zaś dowiedziawszy się o swem nieszczęściu, zastrzelił się na miejscu ozdobionem następnie przez ojca kolumną. Stary Denhoff, trawiony wyrzutami sumienia, usunął się od świata i resztę dni swych spędził samotnie w pustelni specyalnie na ten cel zbudowanej, opodal pałacu, w parku; pustelnia dobrze zachowana i starannie utrzymywana złożona jest z trzech pokoików i kaplicy. Groby Denhoffów znajdują się w Kruszynie i w Częstochowie. Po Denhoffach Kruszyna przeszła na własność Krasickich, następnie na Martinich, potem na Pod czaskich, od których nabyta została przez ks. Lubomirskich.
Jak wiadomo z historyi, w czasie powstania odbyły się tu potyczki, pod Kruszyną, pod Jackowem i pod Lgotą w dniu 29 sierpnia 1863 r. Na cmentarzu KruszyÒskim jest grób zbiorowy poległych powstaÒców, ozdobiony pomnikiem symbolicznym z odpowiednim npisem.
Kruszyna, jako położona przy głównym trakcie Krakowskim, musiała być widownią licznych faktów historycznych, tutaj podobno zatrzymywał się król Jan Sobieski, idąc na odsiecz Wiednia- tutaj nocował nieraz Jan Kazimierz, tutaj przemieszkiwała przez czas dłuższy królowa Eleonora w 1673 r. Wedle słów Sienkiewicza, w czasie oblężenia Jasnej Góry w kruszyÒskiej karczmie modrzewiowej nocował baron Lisola, poseł z brandenburskiego dworu, jednocześnie z Kmicicem, który tu właśnie drżąc o losy ojczyzny "spędził noc w swej podróży z Kiejdan".
W Kruszynie zasługuje na uwagę ochrona, założona i utrzymywana staraniem księżnej Róży Lubomirskiej, prowadzona wzorowo i mieszcząca sto dwadzieścia dzieci. Rozwija się też pomyślnie sklep spożywczy spółki rolniczo handlowej. Instytucye rządowe reprezentuje gmina i szkoła. Ażeby zwiedzić Kruszynę, najlepiej jest dojechać koleją do st. D. ż. W.- W. Kłomnice (druga stacya od Częstochowy w stronę Warszawy). Na stacyi w Kłomnicach wynająć zawsze można bryczkę. Droga kołowa po szosie prowadzi obok majątku Nieznanice (własność p. Wunschego), gdzie jest prowadzone wzorowe gospodarstwo rolne, jedne z najbardziej postępowych w całym naszym kraju. Następnie droga przechodzi przez wieś kościelną Borowno, własność p. Michalskiego; od niedawna znajdowały się tu słynne stajnie wyścigowe braci Reszków. Na połowie mniej więcej drogi pomiędzy Borownem i Kruszyną po lewej stronie widać w polu na wzniesieniu kolumnę. Jest to ów pomnik, wystawiony na miejscu śmierci młodego Denhoffa, otoczony romantyczną tradycyą, o której powyżej wzmiankowaliśmy. W kruszynie zasługuje na zwiedzenie zamek, którego budowa sięga początków XVII w., park, kościół. Dla amatorów koni warto również zwiedzić stajnie wyścigowe ks. Lubomirskich, znajdujące się o kilka wiorst od Kruszyny przy st. Kolejowej Widzów.
